Fəlsəfəni sübut
etmək mümkünmü? Onu teoremləşdirmək ya
kağız üzərində sxematik təsvirini vermək, absis-ordinat oxlarına təslim etmək və ya xətkeşlə ölçüləcək
vəziyyətə gətirmək mümkünmü? Ölçü vahidi varmı?
Fəlsəfə ilk
növbədə duyğudur. Bildiyin, var olan, amma varlığının isbata ehtiyacı olmayan
bir ya birinci qavrayış vasitəsidir. Təməl və debyutdur, alfadır. Baxış bucağı
və ya daha sensitiv inadkarlar üçün eynəkdir. Fəlsəfə ilə evrəni qavrayıb sonra
onu inkar etmək olmaz.
Tutalım, sizə
xoş gələn nəsə, kimsə (şəxs, əşya, vərdiş, iş, eyləm.., hər şey olması mümkün)
var. Bu duyğudur. Və sizdən xahiş edirlər
ki, onu, yəni duyğunuzu isbat edəsiz, sübuta yetirəsiz, həm rəğbətinizin səbəblərini, həm də o halın özünü. Dəqiq ölçüləri tələb olunur simpatiyanızın, sudan
ağır-yüngül olmasını, qaynama temperaturunu, kövrəklik dərəcəsini, rəngini dəqiq
ifadə edəsiz. Yumşaqmı-bərkmi, xovlu-xovsuzmu sevdanız? Sonra o rəqəmlərdən
orta statistiki də çıxarmalısız, bütün xətaları atmaqçun, dəqiqlik naminə. Fəlsəfə
əlahiddə bir şey və o riyazi, həndəsi qavram üsullarına tabe deyil.
Duygunun nə şəkli
var, nə morfologiyası. Nə ölçüsü, nə sabiti, nə əmsalı, nə aqreqat halı. Çəkisi
də yoxdur ki, tərəziyə qoyasan. İstənilən duyğu ekspressiyası hal olaraq
mövcuddur. Biz onu ölçə bilmədiyimizə görə dana bilmərik axı..
İndi təsəvvür
edin ki, sizin simpatiya obyektiniz (passiya deyək ona) nəsə qəbahət iş tutdu və
sizə də ona nifrətdən qeyri seçim buraxmadı. Rəğbətiniz, eşqiniz kulminasiya
pikindən milləndi aşağı, düz yerin tərkinə. Var Yox oldu.
Enerji heçdən
yaranmır. Deməli Yox (o isə informasiya
olduğu üçün artıq enerji sayılmalıdır, çünki istənilən informasiya faktdır və
demək, enerjidir) əvvəldən də var imiş, sadəcə latent formada. Enerji həmçinin
itmir. Var itə bilməz, çerilməyə məruz qala bilər, itə bilməz.
Simpatiya deməli
həm var, həm də yox. Duyğu mükəmməldir, həm var, həm yox olduğu üçün.
Bilik, əgər gələcək nəsillərə ötürülmürsə
itib gedəcək. Başqasının biliyini beynindən oğurlamaq olmaz. Duyğununsa ötürülmə
ehtiyacı yox. O hər kəs tərəfindən individual duyular. Əvvəldən var hər
birimizdə və həyat fəaliyyəti nəticəsində itilənib üzə çıxır, işləməyə başlayır
və sənə bilgilər qazandırır, qənaətlər, qavram praktikası. Yuxarıda qeyd olunan
kimi təməl, debyut, alfadır fəlsəfi
duyum bacarığı.
Fəlsəfə duyğudan və rasionallığı üstələyən arxetip maqmalarından doğmuş bilgilər sistemidir. Onun nə ölçülməyə, nə çəkilməyə, nə palpasiyaya ehtiyacı yox. Cihazsızdır və empirik bazası yoxdur. Dünya çevrilərsə, son baş verərsə laboratoriyalar dağılacaq, tərəzilər sınacaq, mikroskoplar çiliklənəcək, cihazlar yox olacaq, elektrik şəbəkəsi, hər cür rabitə, konnekt vasitələri yoxa çıxacaq. Onda elm yuxuya çevriləcək, sivil keçmişin sizə vida kabusuna. İnsanla qalan aparatı, zərrəbini, kolbası, Petri çaşkası olmayan fəlsəfə olacaq, çünki o dünyaduyumunuzdur.